شمال کشورمان اغلب با ییلاق ها و مناظر طبیعیش شهرت پیدا کرده است اما این بار به یکی از آثار تاریخی ارزشمند این منطقه می پردازیم. گنبد قابوس یا همان میل گنبد نام این مکان گردشگری است و با 72 متر قد، به عنوان بلندترین بنای آجری جهان شناخته شده است.

شروع ساخت این برج در سال 375 خورشیدی به دستور یکی از پادشاهان آل زیار، شمس ‌المعالی قابوس بن وشمگير، آغاز شد و تکمیل آن 27 سال به طول انجامید. لازم به ذکر است این حاکم پدربزرگ نویسنده کتاب ارزشمند قابوس نامه است.

معماری گنبد قابوس:

بنا تماما از آجر پخته قرمز و ملات ساروج ساخته شده است و شیوه ساخت آن را بهره گیری از سبک رازی می دانند. 10 ستون مثلثی به شکل پشتبند از پایین ترین نقطه بنا تا بالاترین ارتفاع آن به بدنه بنا چسبیده اند و ابعادشان از پایین به بالا به صورتی کاسته شده تا در تمامی سال های ساختش پیوسته مقاوم و استوار بماند. تناسبات این ساختمان به قدری دقیق بوده که حتی اندازه ورودی بنا نیز بر تعادل و استقامت بنا تاثیر ویژه ای می گذارد.

کمی پایین تر از گنبد مخروطی 2 رشته کتیبه آجری به خط کوفی در بین این پره های مثلثی قرار گرفته و به بنا زیبایی خاصی بخشیده اند. متن این کتیبه ها و ترجمه آن ها به شرح زیر است:

بسم الله الرحمن الرحیم             به نام خداوند بخشنده مهربان

هذا القصر العالی                      این است کاخ باشکوه

الامیر شمس‌المعالی                 امیر شمس معالی

الامیر ابن الامیر                        امیر پسر امیر

قابوس بن وشمگیر                   کاووس فرزند وشمگیر

امر ببنائه فی حیاته                   فرمان داد به ساخت آن در دوران زندگی‌ اش

سنة سبع و تسعین                  سال سیصد و نود

و ثلثمائة قمریة                        و هفت هجری قمری

و سنة خمس و سبعین             و سال سیصد و هفتاد

و ثلثمائة شمسیة                    و پنج خورشیدی

از بخش های بسیار جذاب و مهندسی ساز این بنا، محوطه ای دوار در مقابل ساختمان گنبد قابوس است. افراد به هنگام آمدن به این محوطه می توانند صدای اکو شده خود را بشنود و این تنها زمانی ممکن است که در مرکزیت آن قرار گرفته و سخن بگویید.

عملکرد این برج:

در رابطه با عملکرد اصلی این برج بلند مرتبه هیچ اطلاعات دقیقی وجود ندارد. عده ای آن را بنایی آرامگاهی برای قابوس بن وشمگیر می دانند و می گویند پس از مرگ وی جسدش را در تابوتی شیشه ای قرار داده بودند و آن را از سقف گنبد آویزان کرده بودند تا به هنگام طلوع خورشید اشعه های آن از روزن گنبد وارد محوطه شود و بر تن بی جان قابوس بتابد. اما با توجه به کتیبه موجود در بنا قابوس هیچگاه دستوری مبنی بر تبدیل بنا به آرمگاه نداده است.

میل راهنما دیگری کاربری است که به این بنا نسبت داده شده. در گذشته های دور، بر سر راه های اصلی ساختمانی برج مانند به نام میل ساخته می شد و بر تاج آن آتشی روشن می ساختند تا رهگذران به هنگام گذر از این راه ها از فاصله های دور نیز قادر به شناسایی شهرها باشند. از این جهت گنبد قابوس را نیز یکی از این میل های راهنما می دانند و به گفته برخی از کارشناسان، آتشدانی همیشه روشن بر روی این گنبد وجود داشته.

در میان کتب تاریخی در 2 جا از شخصی به نام کوشیار گیلانی سخن به میان آمده است. این فرد اخترشناس قابوس بن وشمگیر بود و در این اسناد ذکر شده او بنایی مخصوص رصد قمرها و ستارگان داشته است اما مکان دقیق آن مشخص نیست. لذا افرادی معتقدند این برج را قابوس برای منجم خود ساخته بود.

از دیگر کاربری هایی که این بنا به آن معروف است، به رخ کشیدن شکوه و عزمت حکومت قابوس است. در گذشته پادشاهان ساختمان هایی عظیم الجثه و بی مانند را برای نشان دادن قدرت و اوج هنر خود بنا می کردند تا پیوسته تمامی دنیا شکوهشان را به یاد داشته باشند.

اما آنچه که مسلم است اندیشه استفاده از کهن الگوها و عروج به سمت خدا در این بناست. خروج از دنیای مادی و رسیدن به عروج و نیروی برتر اندیشه ای است که در بسیاری از بناهای سرتاسر دنیا آن شاهدش هستیم. یکی از این کهن الگوها برج های کیهانی است چیزی که از ابلیسک ها گرفته تا مناره های مساجد همگی نشان از این تفکر دارند و برج گنبد قابوس نیز به شکلی بسیار زیبا و تناسباتی دقیق، با ابعاد بزرگتر از روی زمین شروع به حرکت کرده تا در نهایت با گنبد مخروطی خود به سمت آسمان و خدا اشاره کند. 

سرگذشت گنبد قابوس:

ساخت چنین بنای عظیمی در آن زمان، نشان از دانش بالای سازندگان این بنا دارد، چیزی که کل جهان را متحیر خود ساخته است. گنبد قابوس از بناهای تاریخی شهر باستانی جرجان بود، اما با ورود مغول ها به ایران در قرن های 14 و 15 میلادی صدمات بسیار شدیدی به این پایگاه هنر و دانش وارد شد و تنها اثر باقی مانده از پیشینه این شهر گنبد قابوس است.

بناهای تاریخی پیوسته شاهد بی مهری های بسیاری در گذر زمان بوده اند و میل گنبد نیز از این ماجراها مستثنی نبوده است. تا پیش از سال 1304 صدمات بسیاری به پی، آجرهای اصلی بنا و روزنه موجود در گنبد وارد شده بود اما پس از این سال اقدماتی برای مرمت آن صورت گرفت.

مکان های دیدنی اطراف این ساختمان:

اگر به استان زیبای گلستان و شهر گنبد کاووس آمدید به شما بازدید از موزه فرش گنبد کاووس، سد پر آب و دیدنی گلستان و دریاچه مصنوعی گنبد کاووس را پیشنهاد می کنیم.

ثبت ملی و جهانی:

این بنای تاریخی با شماره 86 در 15 دی ماه سال 1310 به ثبت میراث ملی ایران در آمد اما از آنجایی که گنبد قابوس ارزش و شگفتی بسیار زیادی برای جهانیان دارد در سال 2012 میلادی به عنوان 15مین اثر ملی کشورمان به ثبت میرا جهانی یونسکو در آمد.