فستیوال مردگان یا Día de Muertos به طور سنتی در طی سه روز انجام می شود و از ۳۱ نوامبر آغاز می گردد. این فستیوال بسیار قدیمی است و ریشه آن به صدها و شاید هزاران سال پیش برمی گردد. طبق اسناد امروزه می دانیم که جشن روز مردگان توسط تمدن های پیشاکلمبی (دوران پیش از کشف قاره آمریکا توسط کریستف کلمب) به ویژه آزتک ها، مایایی ها و توتوناک ها برگزار می شده است.
آزتک ها که سرخپوستان بومی مکزیک به شمار می روند یک ماه کامل را به جشن می پرداختند و طبق باورهای خود به بانوی مرگ به نام Mictecacihuatl احترام می گذاشتند. امروزه اگرچه باورهای مردم تغییر کرده اما همچنان برخی از مولفه های این رسم و رسوم باقی مانده است. در سال ۱۹۱۳ هنرمند مشهور خوزه گودولف پوسادا تصویری از La Calavera Caterina کاترینا کشید و از آن زمان، تصویر کاترینا به عنوان نماد غیررسمی جشن روز مردگان استفاده می شود.
البته جشن روز مردگان را نباید با جشن هالووین اشتباه گرفت. سرخپوستان بومی مکزیک یا همان آزتک ها جشن روز مردگان را در ماه آگوست برگزار می کردند. با این حال، زمانی که اسپانیایی ها مکزیک را تحت استعمار خود قرار دادند این رسم را کمی تغییر دادند و آن را با فستیوال مسیحی All Hallows مطابقت دادند. در جشن روز مردگان زنان بسیاری چهره خود را شبیه تصویر بانوی مرگ گریم می کنند و به خیابان ها می آیند. حتی جالب است بدانید که هرسال رکوردهایی برای بیشترین تعداد کاترینا در یک محل هم ثبت می شود.
اما جشن روز مردگان تنها راجع به این ظواهر نیست. آماده سازی برای روز مردگان از هفته ها و شاید ماه ها قبل شروع می شود. خانواده های مکزیکی محلی ویژه را برای گرامیداشت مردگانشان در منزل تعیین می کنند و بعد، تصاویر آن ها و همینطور غذاهای مورد علاقه آن ها را در آن مکان قرار می دهند. در باور و اعتقاد مکزیکی ها مردگان در روز جشن مردگان برای سر زدن به اقوامشان به این دنیا بازمی گردند. بنابراین خانواده ها تلاش می کنند خانه هایشان را برای ورود عزیزان فوت شده شان آماده کنند. یک نوع نان شیرینی سنتی به نان مردگان یا Pan de Muerto نیز از قدیم در ایام جشن پخته می شود و در کنار سایر چیزها قرار داده می شود.
همان طور که گفتیم جشن روز مردگان در سه روز برگزار می شود و هر روز معنا و مفهوم ویژه ای دارد. روز اول نوامبر به کودکان درگذشته اختصاص دارد و به نام روز بیگناهان یا روز فرشته های کوچک شهرت دارد. در این روز اسباب بازی ها و شیرینی و آبنبات های مختلف روی قبر کودکان فوت شده و همین طور در مکان ویژه مردگان در منزل قرار داده می شود تا ارواح کودکان را خوشحال کنند.
روز اول نوامبر همزمان با غروب آفتاب در کناره دریاچه پاتسکوارو شمع های زیادی در گورستان روشن می شوند و به این ترتیب جشن آغاز می شود. خانواده ها کنار دریاچه جمع می شوند و با روشن کردن آتش و قرار دادن گل و شیرینی یاد عزیزانشان را گرامی می دارند. شعله های شمع و آتش که در سطح آب انعکاس پیدا می کند و سرودها و آوازهایی که خوانده می شود فضایی بسیار تاثیربرانگیز و رمزآلود ایجاد می کنند. در طول روز هم فروشگاه های زیادی به فروش انواع غذا، شیرینی های سنتی، صنایع دستی و انواع نمادهای جشن روز مردگان مثل اسکلت و ماسک های عجیب می پردازند که مطمئنا برای گردشگران بسیار جذاب خواهد بود.
روز دوم نوامبر روز مردگان است و طبق باور مکزیکی ها، در این روز تمام ارواح مردگان به این دنیا و پیش خانواده هایشان برمی گردند. خانواده ها در طول شب به گورستان ها می روند و تا صبح بر سر قبر عزیزانشان شب زنده داری می کنند و این شب خاص را پیش آن ها سپری می کنند. یکی از رسم و رسوم خاص این شب سوزاندن صمغ درخت کاج است که از زمان پیشاکلمبی در مراسم های خاص استفاده می شده است. دور و بر قبرها با شکلات و شیرینی، غذا، نوشیدنی و مهم تر از همه با گل های جعفری نارنجی تزئین می شود. در باور و فرهنگ مکزیک، گل جعفری نارنجی به عنوان گل مردگان شناخته می شود. بنابراین اگر در ایام جشن روز مردگان به مکزیک سفر کنید در همه جا این گل های نارنجی را خواهید دید.