جشن هولی، فستیوال رنگهای شاد است که هر سال توسط پیروان آیین هندو در سراسر جهان برگزار میشود. به این جشن در زبان بنگال غربی، «دولیاترا» میگویند. جشن هولی آخرین جشن سال در تقویم بنگالی است.
هولی جشن خوشآمدگویی به بهار است که در پایان زمستان برگزار میشود و مردم، آب و پودرهای رنگی را روی هم میپاشند. این جشن در طی سالهای اخیر به واسطه شادی و رنگارنگی که با خود به ارمغان میآورد، توجه بیشتری را به خود جلب کرده است. مردم با جشن هولی زنگار را از همه چیز برمیدارند و کهنهها را نو میکنند. جشن هولی فرصتی برای بازنگری در روابط و محکم کردن پیوندهای عاطفی است. در متنهای کهن، از این جشن با عنوان جشنی برای برداشت محصول خوب نیز یاد شده و برخی بر این باورند که در گذشته، جشن هولی در میان تمام آریاییها فراگیر بوده است؛ اما در گذر زمان محدود به شبهقاره هند شده است.
جشن هولی جشنی فارغ از رتبهبندیهای اجتماعی همچون طبقه، جنسیت، سن و موقعیت اجتماعی است. در جشن هولی تندیسهای خدایان هندی همچون کریشنا (خدای عشق) و رادا (رادیکا، معشوق کریشنا) نیز روی کجاوهای در خیابانها گردانده و آوازهایی در وصف آنها خوانده میشود. مردم تلاش میکنند در این جشن با لباسهایی کهنه ظاهر شوند و پوست و موهای خود را چرب کنند تا رنگها راحتتر پاک شوند.
مردم در جشن هولی که بهمدت یک شب و روز از غروب ماه کامل (Purnima) طول میکشد، آتش برپا میکنند، یکدیگر را به پودرهای رنگی آغشته میکنند و با تفنگهای آبی و بادکنکهای پر از آب همدیگر را خیس میکنند. گروهی دیگر از مردم با طبل و ساز در خیابان راهپیمایی میکنند و آواز میخوانند و میرقصند. در پایان با دوستان و خانوادههای خود دور هم جمع میشوند و غذاهای ویژه این جشن را میخورند. جشن هولی فستیوالی پر شور و کامل است.
جشن هولی ریشه در اساطیر هندی دارد و در گوشه و کنار هند با آیینهای مختلف پاس داشته میشود. بسیاری ریشه این جشنواره را در افسانه «هیرانیاکاشیپو»، پادشاه شیطان در هند باستان میدانند. برادر او بهدست وینشو کشته شده بود و هیرانیاکاشیپو قصد داشت که انتقام بگیرد و با دست گرفتن قدرت بر آسمان و زمین حکمفرمایی کند؛ بههمین جهت، به مردم دستور داد تا او را در جایگاه خدایان بپذیرند و خدایان را برکنار کرد. تنها پسر هیرانیاکاشیپو، «پرالادا» نافرمانی کرد و وفادارانه همچنان وینشو را ستایش میکرد.
هیرانیاکاشیپو با کمک خواهرش «هولیکا» برای کشتن پسر خود دسیسه کرد. هولیکا لباسی داشت که از او در برابر آتش محافظت میکرد. پس آتشی برپا کرد و تلاش کرد تا پرالادا را بسوزاند؛ اما لباس بهجای محافظت از او از پرالادا حفاظت کرد و هولیکا سوخت. ویشنو در همان شب هیرانیاکاشیپو را از میان برد. از این داستان بهعنوان پیروزی خیر بر شر یاد میشود. در بسیاری از نقاط هند رسم است در شب قبل از جشن هولی، آتشی بزرگ برپا کنند و ارواح شیطانی را بسوزانند. حتی امروزه نیز این داستان توسط بازیگران در جشن هولی اجرا میشود.
در جاهای دیگر، منشا اصلی این جشن را متاثر از رابطه کریشنا و رادا میدانند. آنها بر این باورند که کریشنا، خدای آیین هندو که مظهر ویشنو روی زمین در نظر گرفته میشود، عاشق رادای خدمتکار بوده و پوست آبی و تیرهاش، برخلاف پوست سفید رادا موجب خجالت او بوده است؛ به همین جهت، در حین بازی با او و سایر خدمتکاران چهرههای آنها را رنگآمیزی میکرده است. بسیاری منشا این رنگ پاشیدنها را در جشن هولی همین موضوع و شادی جمعی را نیز برگرفته از ویژگیهای شوخطبعانه و بازیهای کریشنا میدانند.
جشن هولی در نپال نیز جشنی ملی محسوب میشود و یکی از فستیوالهای اصلی این کشور است. این جشن در ماهی به نام فاگون (Phagun) در تقویم رسمی نپال برگزار میشود. مردم نپال در جشن هولی همچون باقی کشورها به خیابانها میآیند و به روی هم رنگ میپاشند و بادکنکهایی با نام لولا (lola) را پرتاپ میکنند که از آب و رنگ پر است. در این جشن سایر مردم نپال همچون بوداییها نیز به خیابانهای میآیند و در جشن مشارکت میکنند.