تپه نوشیجان، از جمله آثار خشتی منحصر به فرد بر جا مانده از تمدنهای پیش از هخامنشی در ایران است. بقایایی که به دورهٔ عصر آهن ۳ و سپس تمدن مادها برمی گردد؛ بنابراین تپه نوشیجان حدود ۲۸۰۰ سال قدمت دارد. نوشیجان در لغت احتمالاً به معنی جایگاه نوش یا جایگاه انوش بودهاست و نوش یا انوش ظاهراً نام خانمی است که بر این منطقه حکمرانی میکردهاست.
معبد مرکزی:در مرتفعترین و ویژهترین جای محوطه استقرار یافتهاست. از سال ۱۹۷۸ به بعد در مورد کارکرد و ماهیت این بنا نمیتوانیم بهطور قطع صحبت کنیم. چون در ابتدای کار در سال ۱۹۶۷این بنا جنبه دینی نداشت اما در سال۱۹۷۳وسایل دینی و مذهبی همانند آتشدان یافت شد. کاوش در این معبد به علت صدمه وارد شدن به ان رها شد. این بنا در قسمت شمالی_جنوبی و بر روی تکه سنگ رستی ساخته شدهاست و تنها دارای یک ورودی است.
بنای غربی قدیمی:این بنا در۲۵متری معبد مرکزی و در قسمت غربی تپه قرار دارد. کاوشهایی در سال های۱۹۶۷ ۱۹۷۰ ۱۹۷۳ ۱۹۷۴صورت گرفت که در سال اول نمای شرقی و اتاق۴۰ و در دومین کاوش اتاقهای دیگر مورد حفاری قرار گرفتند. درحفاری های۱۹۷۳و۱۹۷۴ به سرپرستی وارویک بال بنایی با اختلاف اندازه کمی از معبد مرکزی کشف شد. طول و عرض بنای غربی قدیمی بهطور تقریبی باهم برابر هستند. به علت آسیبپذیر بودن این بنا بخشهای کشف نشده دیگر مورد حفاری قرار نگرفتند. در ساخت و چیدمان بنای غربی قدیمی و معبد مرکزی شباهتهایی وجود دارد اما ب طور قطع اطلاعاتی از کارکرد این بنا در دسترس نیست. مدارک دیگری نیز نشان میدهند که این بنا فقط به عنوان معبد مورد استفاده قرار نگرفته و به همین دلیل به نام بنای غربی قدیمی بسنده میکنیم.