کلیسای مار سرگیز از نظر مذهبی، بسیار ارزشمند است و عموم مسیحیان، اعم از آشوری و ارامنه، آن را به عنوان زیارتگاه می‌شناسند. این کلیسا در ۱۲ کیلومتری ارومیه، در دامنه کوه سیر قرار دارد.
این کلیسا یکی از آثار سنگی استان آذربایجان غربی است و تمام دیوارها و سقف آن را با سنگ‌های نامنظم، به شکل ماهرانه‌ای و کاملا مستحکم ساخته‌اند.
با توجه به تحقیقات محققان و باستان شناسان، قدمت کلیسای مارسرگیز به قبل از اسلام می‌رسد. در ورودی این کلیسا کتیبه‌‌ای وجود دارد که طبق آن این کلیسا به 18 قرن پیش باز می‌گردد. همچنین در برخی مکتوبات نوشته شده‌است که به هنگام پیروزی خسرو پرویز در برابر رومیان، شیرین، همسر خسرو پرویز که خود نیز مسیحی بود، دستور ساخت این کلیسا را صادر کرد. در این کلیسا دو قدیس با نام‌های مار سرگیز و مار برگوس به خاک سپرده شده‌اند، باید بدانید در زبان عاشوری مار به معنای حضرت است.
کلیسای مارسرگیز در زمان خود یکی از مشهورترین کلیساهای جهان تلقی می‌شد، به طوری که از سراسر جهان از جمله فرانسه، آمریکا، انگلیس، فرانسه و غیره برای زیارت به این مکان می‌آمدند. سرگیس مقام فرمانده کل ارتش روم را داشت و معاون او برگوس بود. این دو در ابتدا بت پرست بودند و سپس مسیحی می‌شوند. هنگامی که با دین مسیحیت آشنا می‌شوند و شروع به تبلیغ خدا می‌کنند، پادشاه روم بسیار خشمگین شده و فرمان می‌دهد در صورتی که دوباره به کلیسا برگردید، اعدام می‌شوید.
مار سرگیز و مار برگوس هردو جانشان را در راه خدا می‌دهند و پس از 3 قرن که رومیان به دین مسیحیت روی می‌آورند، آرامگاهی زیبا برای این دو فرد می‌سازند و از آن موقع به بعد همواره مورد توجه مسیحیان زیادی در جهان بوده‌است. جالب است بدانید بر روی سقف کلیسای مارسرگیز سوراخ‌هایی تعبیه شده تا هنگامی که قدیس در آن دعا می‌خواند، صدایش به افرادی که در بیرون کلیسا منتظرند برسد. این کلیسا در آبان ماه سال 1354، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کلیسای مارسرگیز از دو قسمت تشکیل شده‌است که در ورودی آن سقف دیوار کوتاه است و شما باید تعظیم کنید تا وارد شوید و این خود نشانه احترام به این مکان مقدس است. در سالن اول این کلیسا محلی برای نیایش، محراب و چند اتاق وجود دارد و در قسمت دوم بنا در پشت محراب اتاق‌های دیگری قرار گرفته‌اند. سالن جنوبی این مکان به نام مار سرگیس و سالن شمالی آن به نام ماربرگوس شهرت دارد. نمای بیرونی کلیسا با استفاده از سنگ به صورت نامنظم اما ماهرانه‌ای ساخته شده‌است.
معماری داری کلیسای مارسرگیز به شکل نیم بیضی و به صورت طاق و گهواره‌ای بنا شده‌است که به خوبی معماری دوره باستان ایران را به نمایش گذاشته است. نمای داخلی سالن‌های کلیسا با اندود گچ پوشانده و رنگ آمیزی شده‌است. در برخی از بخش‌های سالن‌ها تزئیناتی بسیار زیبا و چشم‌نواز را می‌بینیم که برخی باستان شناسان و تاریخ دانان قدمت این کلیسا را از نظر سبک معماری به قرن سوم میلادی و دوره ساسانی می‌دانند.
