مسجد امام که به نامهای مسجد جامع عباسی، مسجد سلطانی و مسجد شاه نیز شهرت دارد، یکی از مساجد میدان نقش جهان است که در دوران صفوی ساخته شد. این اثر از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به شمار میرود و از مشهورترین جاهای دیدنی اصفهان محسوب میشود.
معماری مسجد امام
معماری مساجد جامع بهعنوان اصلیترین عنصر شهر، جایگاه ویژهای در معماری و شهرسازی پس از اسلامی دارند. نقش مساجد جامع در شکلدهی کالبدی عناصر شهری دیگر همانند بازارها، معابر و… از یک سو و عنایت ویژه حکام اسلامی به ساخت مسجد جامع شهر در هر دوره، از سوی دیگر سبب شدهاند تا همواره مسجد جامع بهعنوان یک نشانه شهری قابلتوجه در کل شهر مطرح باشد.
مسجد جامع عباسی نیز به همین دلیل حائز اهمیت است. میان محور سردر که رو به میدان نقش جهان ساخته شده و محور مسجد که رو به قبله است، زاویهای پدید آمده که معمار آن را به بهترین گونه پاسخ داده است. میدان نقش جهان رون اصفهانی دارد، یعنی حدودا رو به جنوب است؛ اما مسجد رو به جنوب غربی است. معمار ایوان جنوبی مسجد را در پشت هشتی بهگونهای چرخانده است که از هشتی میتوان میانسرای مسجد را دید؛ ولی نمیتوان مستقیم به آن وارد شد؛ بلکه باید از یکی از دو دالان گرداگرد ایوان به میانسرا رسید.
در پشت دالان طویلتر، آبریزگاهها و وضوخانه جای گرفتهاند.گنبد بزرگ مسجد از نوع دو پوسته گسسته و آهیانه (پوشش زیرین گنبدهای دوپوسته) آن، گنبد سبویی است. از آنجا که دهانه گنبد نزدیک به ۲۰ متر است، از مهمترین گنبدهای دوپوش محسوب میشود. معمار گنبد مسجد امام، استاد فریدون نایینی است. از نکات جالب این مسجد انعکاس صوت در مرکز گنبد بزرگ جنوبی آن است. ارتفاع این گنبد عظیم از سطح زمین ۵۲ متر و ارتفاع منارههای داخل آن ۴۸ متر و ارتفاع منارههای سردر آن در میدان نقش جهان ۴۲ متر است.
منارههای مسجد نیز شاهکار معماری عصر صفوی محسوب میشوند. دو مناره طرفین گنبد، هرکدام ۴۸ متر ارتفاع دارد. ارتفاع هر یک از دو مناره دیگر در سردر مسجد ۴۲ متر است. نقوش اسلامی این دو مناره بهصورت ختایی شطرنجی روی زمینه فیروزهای است. وضعیت قرارگیری منارهها بهگونهای است که از قیصریه آنها را روبهروی هم میبینیم. این مسجد نمونهای ارزشمند از هنر کاشیکاری و حجاری ایران در قرن یازدهم است. تاریخهای ثبت شده در مسجد که شامل سال ۱۰۷۷ هجری قمری یعنی آخرین سال سلطنت شاه عباس دوم و ۱۰۷۸ هجری یعنی اولین سال سلطنت شاه سلیمان و نیز سال ۱۰۹۵ هجری قمری میشود،
نشان میدهد اتمام تزیینات و الحاقات مسجد، در دوره جانشینان شاه عباس اول صورت گرفته است. در کتب تاریخی مشهور عهد صفویه مانند «عالم آرای عباسی» و «وقایع السنین و الاعوام» از این مسجد به نام «مسجد جامع عباسی» و «مسجد جامع جدید عباسی» یاد شده است. کتیبه سردر مسجد به خط ثلث «علیرضا عباسی» و مورخ سال ۱۰۲۵، حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا و ثواب آن را به روح جد اعظم خود، شاه طهماسب اهدا کرده است.
تاریخچه مسجد امام
مسجد امام مهمترین مسجد دوره صفویه در شهر اصفهان به شمار میرود و چه از نظر عظمت بنا و چه از نظر کثرت تزیینات از اهمیت زیادی برخوردار است.
ساخت مسجد به فرمان شاه عباس اول در سال ۱۰۲۰ هجری قمری و چهارمین سال سلطنت بهمنظور زیباسازی میدان آغاز شد. در سال ۱۰۲۵ هجری قمری، در حالی که هنوز مشغول پیریزی قسمتهای دیگر مسجد بودند، سردر نفیس کاشیکاری معرق آن را به اتمام رسانیدند.
مسجد امام شاهکاری جاویدان از معماری در قرن یازدهم هجری است و در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۰۷ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
