خوی در زمان های دور همچون بسیاری از شهرهای ایران توسط حصار و قلعه ای محافظت می شد. رفته رفته این حصار و دروازه های مستحکمشان از بین رفت و تنها یکی از آن ها به اسم دروازه سنگی باقی مانده است.

دروازه سنگی خوی در نزدیکی بازار تاریخی و در ضلع جنوب شرقی این شهر قرار گرفته است. بومیان منطقه از آن به اسم قالا قاپسی یاد می کنند و پیوسته در تلاش برای حفظ و حراست آن هستند. گفته شده در ابتدای ساخت این حصار خندقی با عمقی 10 متری، دهانه 30 متری اطرافش را می پوشاند و تنها راه ورودی مردم خوی، تاجران و بازرگانان به این شهر، دروازه ای متحرک بوده است. این دروازه در موقعی از روز به پایین می آمد و سر زمان مقرری به بالا کشیده می شد، اما پس از این مدت هیچ کس اجازه ورود به داخل شهر را نداشت.

نمای دروازه در 2 جبه شمالی و جنوبی متفاوت است. ضلع شمالی آن با آجر پوشیده شده که هارمونی بسیار خوبی با بازار تاریخی خوی برقرار کرده است. ورودی این دروازه در جبه شمالی به وسیله طاق جناقی شکلی گشوده شده است اما درست پشت آن در ضلع جنوبی، به طاق رومی نیم دایره ای منتهی می شود. جالب است بدانید نمای دروازه در جبه جنوبی نیز متفاوت است. سنگ های خاکستری و سیاه رنگ به شکل یک در میان بر روی این وجه از بنا به چشم می خورند و همچنین بروی سنگی سیاه رنگ به صورت قرینه، دو شیر حکاکی شده است.

درباره تاریخچه این بنای تاریخی 2 نظریه وجود دارد. یکی از آن ها اشاره به ساخت بنا در دوره ایلخانیان دارد. برای اثبات این گفته می توان به شواهد پیدا شده مبتنی بر مرمت بنا در سال 1135 توسط احمد خان دنبلی رییس ایل دنبلی در زمان کریم خان زند اشاره کرد. در روایتی دیگر دروازه را بنایی قجری می داند زیرا هم معماری آن شبیه برخی از بناهای منطقه آذربایجان کشورمان همچون خوی و تبریز است و هم این که آخرین حصارهای شهری در زمان فتعلی شاه و به دستور فرزندش عباس میرزا صورت گرفته بود. با این وجود دروازه سنگی خوی در طی سالیان متوالی شاهد فراز و نشیب های بسیاری بوده است و آن را می توان از جای برخورد توپ به بدنه دیواره ها مشاهده نمود.

کنت دو گوبینو تاریخ نگار و نویسنده فرانسوی بنای دیواره سنگی را به معماری های قاهره نزدیک می داند و درباره آن اینطور می نویسد: خوی شهر دلپذیری است، دروازه زیبایش به شیوه بناهای قاهره از مرمر سیاه و سفید ساخته شده اند و من نظیر آن را در هیچ جای ایران ندیده‌ ام، این دروازه به سمت بازار گشوده می ‌شود.

اگر به خوی آمدید، پس از بازدید دروازه سنگی بناهای تاریخی دیگری همچون آرامگاه شمس تبریز، پل خاتون و خانه تاریخی کبیری را به شما پیشنهاد می کنیم.

می توان گفت دروازه سنگی خوی بسیار منحصر به فرد است چرا که تنها دروازه شهری بجای مانده در میان آثار ایران محسوب می شود. این اثر ارزشمند با شماره 808 به ثبت میراث فرهنگی ایران رسید.