ایران از جمله کشورهایی است که بناهای مقره ای متنوعی را با معماری های منحصر به فرد در خود جای داده است. آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی یکی از این بناها است و مقبره عارف بزرگ انتهای قرن 4 قمری و اوایل قرن 5 قمری است.
آرامگاه:
پیش از نمایان شدن آرامگاه وارد باغی زیبا و مملو از درخت می شویم که نهری از میان عبور کرده و نشان از تاثیر اندیشه باغ ایرانی بر سازندگان این مجموعه دارد. با عبور از میان درختان، بنای مقبره با اجرهای زرد رنگ و کاشی کاری معقلی در مرکزیت محوطه به وضوح قابل مشاهده خواهد شد که در دوران اخیر ساخته شده است. سنگ قبر این آرامگاه از مرمری با ارزش ساخته شده و بر روی آن شعر زیبایی حکاکی شده است. اما مسجدی منسوب به شیخ ابولحسن خرقانی نیز در کنار این آرامگاه دیده می شود و تنها بخش به نسبت سالم آن، محراب است که قدمتش به دوره ایلخانیان باز می گردد. این محراب از گچبری های زیبایی بهره برده و در حال حاضر در داخل قاب شیشه ای بزرگی قرار گرفته تا بیشتر تحت محافظت باشد. گفته شده در دوران اولیه ساخت بنا، گنبدی مخروطی بر روی آن قرار داشته و کاشی های رنگارنگ به آن زیبایی منحصر به فردی می دادند. جالب است بدانید این محراب تنها محرابی است که به طرف مغرب ساخته شده است. بر بالای سر محراب نیز جمله (قال النَبی عِلیهِ السَلام المُصلی یناجی رَبَّه) به زیبایی حکاکی شده است.
شیخ ابوالحسن خرقانی:
حال بهتر است مختصری در رابطه با این عارف ایرانی بدانیم. علی بن احمد یا همان شیخ ابوالحسن خرقانی، فردی بود روشن فکر و پیوسته در اندیشه های والای عرفانی، مردم گرایی جهانی و وسعت نظر انسانی بود. او در ابتدای دهه 350 قمری در خرقان چشم به جهان گشود و پس از 75 سال در همان مکان از دنیا رفت. از مریدان این بزرگ مرد می توان به خواجه عبدالله انصاری اشاره کرد، همچنین بنا بر حکایت های کهن ایران، ابوعلی سینا، ناصر خسرو قبادیانی و شیخ ابو سعید ابوالخیر نیز در نوشته هایشان این عارف آزاد اندیش را ستوده اند. عطار نیشابوری در وصف شیخ ابولحسن خرقانی چنین می گوید: (نقل است كه شيخ بايزيد هر سال يک نوبت به زيارت دهستان شدی به سر ريگ كه آن ها قبور شهداست، چون بر خرقان گذر كردی باستادی و نفس بركشيدی، مريدان از وی سوال كردند كه شيخا ما هيچ نمی شنويم، گفت: آری كه از اين ده بوی مردی می شنوم، مردی بود نام او علی و كنيت او ابوالحسن، به درجه از من پيش بود، بار عيال كشد و كشت كند و درخت نشاند).
شیخ ابوالحسن خرقانی بر سردر خانقاه خود جمله ای را نوشته بود و با گذشت 1000 سال از این نوشته گهر بار، از آن به عنوان شعار ملی گردشگری ایران استفاده می شود و آن جمله این است: (هر که در این سرا در آید نانش دهید و از ایمانش مپرسید، چه آن کس که به درگاه باریتعالی به جان ارزد البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد).
از دیگر گفته های این عارف می توان به جمله های زیر اشاره کرد:
عافیت، در تنهایی یافتم.
و سلامت، در خاموشی.
کسانی دیده ام، که به تفسیر قرآن مشغول بوده اند
جوانمردان اما، به تفسیر خویش مشغول بوده اند
…
خدای را آنجا دیدم که خود را ندیدم
این مجموعه تاریخی در 22 فروردین ماه سال 1346 خورشیدی با شماره 645 به ثبت میراث فرهنگی رسید.
